سرگیجه چیست و چه انواعی دارد؟

انواع سرگیجه

سرگیجه می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد که هر کدام علائم مختص خودشان را دارند. این عارضه معمولاً یک دسته‌بندی 4 تایی دارد که روش‌های درمانی و تشخیص براساس این‌که اختلال بیمار در کدام دسته‌بندی قرار دارد، انجام می‌شود. انواع سرگیجه شامل موارد زیر هستند:

سرگیجه دورانی یا ورتیگو  Vertigo

ورتیگو معمولاً به صورت چرخش و دوران محیط اطراف یا خود فرد توصیف می‌شود. این احساس مانند زمانی است که از چرخ و فلک پیاده می‌شوید. اما ممکن است مانند زمانی‌که در قایق هستید، زمین به سمت بالا و پایین کج شود. به‌طورکلی دو نوع دوران سر وجود دارد. سرگیجه دورانی محیطی که به‌دلیل مشکل در گوش داخلی یا عصب دهلیزی ایجاد می‌شود و حدود 93 درصد از کل موارد دوران سر را تشکیل می‌دهد و دوران سر مرکزی که ناشی از مشکل در مغز است. 

پیش سنکوپ (Pre)syncope

پیش سنکوپ یا علائم اولیه سنکوپ زمانی ایجاد می‌شود که بیمار احساس می‌کند درحال از هوش رفتن است. این عارضه ممکن است با احساس گیجی، سیاهی رفتن چشم‌ها، حالت تهوع، مشکل در شنیدن، احساس ضعف و عرق ناگهانی همراه باشد. اگر بیمار بعد از تجربه این علائم از هوش نرود، ممکن است به نوع دیگری از سرگیجه مبتلا باشد، زیرا برخی از این نشانه‎ها ممکن است در نوع دیگر این عارضه به‌همین‎شکل توصیف شوند.

سبکی سر Lightheadedness

این نوع سرگیجه درواقع حسی است که فرد بیشتر در سر خود حس می‌کند و با پیش‌سنکوپ و دوران سر همیشه مرتبط نیست. توصیف بیماران از این نوع گیج رفتن سر دقیق نیست و اکثراً مبهم است. ولی ممکن است احساسی مانند گیجی، جدا بودن سر از بدن یا شناور بودن را تجربه کنند.

عدم تعادل Disequilibrium

اختلال در تعادل و توازن بدن که مانع از حرکت و راه رفتن صحیح فرد می‌شود. در این نوع سرگیجه فرد احساس می‌کند نمی‌تواند تعادلش را حفظ کند و اغلب به یک سمت منحرف می‌شود. برخی بیماران این حس را این‌گونه توصیف می‌کنند که مشکل در پاهای آن‌هاست اما برخی دیگر احساس گیجی در سر را دارند. 

این عارضه اگر به‌صورت ناگهانی رخ دهد ممکن است نشان‌دهنده عفونت گوش یا یک بیماری پیچیده‌تر مانند بیماری‌های مغز و اعصاب باشد و اگر به مرور علائم آن به کندی پیشرفت کنند، ممکن است نشان‌‌دهنده عفونت سیستمیکی که بر روی اعصاب تأثیر گذاشته یا یک اختلال عصبی دژنراتیو مانند پارکینسون باشد.

نوع دیگری از سرگیجه وجود دارد که درواقع به‌صورت سرگیجه واقعی درنظر گرفته نمی‌شود. این نوع گیج رفتن سر بیشتر به اختلالات روانی مرتبط می‌شود. در ادامه توضیح مختصری در‌این‌رابطه می‌دهیم.

سرگیجه عصبی یا سرگیجه ناشی از اضطراب Anxiety

این نوع سرگیجه زمانی رخ می‌دهد که فرد دچار استرس زیاد و اضطراب شده باشد. حمله اضطرابی می‌تواند منجر‌به درجات بالایی از گیج‌رفتن سر شود. همچنین ممکن است فرد از یک ارتفاع به پایین نگاه کند و دچار دوران سر شود.

علائم سرگیجه

در هنگام بروز سرگیجه ممکن است فرد احساس کند که محیط اطرافش یا خودش در حال چرخش است. احساس سبکی سر و سیاه رفتن چشم‌ها، احساس غش کردن، عدم‌تعادل و بی‌ثباتی، حس جابه‌جا شدن و حرکت کردن، خستگی و سنگین شدن سر از علائم شایع این عارضه هستند. گیج رفتن سر حتی می‌تواند باعث ایجاد حالت تهوع یا عرق کردن شود که ممکن است منجربه سردرد و استفراغ شود. این علائم ممکن است با ایستادن، راه‌رفتن یا حرکت‎دادن سر بدتر شوند.

علت بروز سرگیجه

این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی باشد، اما اغلب از مشکلات گوش داخلی، سیستم گردش‌خون یا سیستم مغز و اعصاب فرد ناشی می‌شود. سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم(BPPV) ، بیماری منییر (مشکل گوش داخلی که باعث سرگیجه یا زنگ زدن گوش می‌شود)، لابیرنتیت (التهاب گوش داخلی)، نوریت دهلیزی یا وستیبولار، آکوستیک نوروما، عفونت گوش و میگرن همگی می‌توانند دلایل سرگیجه باشند.

افت فشار خون و مشکلات مرتبط با گردش خون ضعیف مانند کاردیومیوپاتی، حمله قلبی، آریتمی و حمله ایسکمی گذرا می‌توانند موجب گیج رفتن سر شوند. همچنین کم‌خونی، قند خون پایین، اختلالات اضطرابی، کم‌آبی بدن و گرمازدگی و مصرف برخی داروهای خاص نیز می‌توانند باعث بروز این اختلال شوند. در برخی موارد ممکن است هورمون‌های بارداری موجب گیج رفتن سر همراه با استفراغ به‌خصوص در سه ماه اول بارداری شوند.

برای مطالعه بیشتر راجه به انواع علل و علت سرگیجه های مختلف مقاله علمی علت سرگیجه را مطالعه کنید.

عوامل خطر موثر در افزایش خطر سرگیجه

برخی فاکتورها می‌توانند باعث افزایش احتمال بروز سرگیجه شوند که شامل موارد زیر هستند:

سن

 افرادی‌که بالای 65 سال سن دارند، بیشتر از اختلالات تعادلی و دوران سر رنج می‌برند. این مورد به این علت رخ می‌دهد که افراد مسن‌تر بیشتر دچار بیماری‌هایی می‌شوند که منجر به بروز این اختلال می‌شود. همچنین داروهایی که مصرف می‌کنند نیز می‌تواند ریسک سرگیجه را بالا ببرد.

تجربه قبلی سرگیجه

 اگر فردی در گذشته گیج رفتن سر را تجربه کرده باشد، بیشتر در معرض خطر بروز این عارضه است.

سابقه خانوادگی

اگر فردی در در خانواده‌اش سابقه بیماری‌هایی همچون دیابت، فشارخون، کلسترول بالا و بیماری‌های روماتیسمی وجو داشته باشد، ریسک بیشتری برای بروز گیج رفتن سر را دارد.

عوارض سرگیجه

عوارض گیج رفتن سر می‌تواند به نوع و علت آن بستگی داشته باشد. در‌حالی‌که بیشتر علائم پس از چند روز یا چند هفته بهبود می‌یابند، در‌صورت ادامه‌دار شدن ممکن است برای فرد طاقت‌فرسا شوند. سرگیجه در موارد شدید و یا طولانی‌مدت می‌تواند مانع از انجام فعالیت‌های روزانه و مسئولیت‌های شغلی شود. همچنین ممکن است نشان‌دهنده یک بیماری باشد که با درمان نکردن آن وضعیف فرد رو به وخامت رود.

گیج رفتن سر باعث عدم تعادل می‌شود و ممکن است فرد در معرض خطر افتادن و آسیب قرار گیرد. رانندگی، موتورسواری و فعالیت‌های این‌چنینی برای فردی‌که دچار این عارضه است، می‌تواند خطرناک باشد.

سرگیجه در سالمندان

سرگیجه و عدم تعادل یکی از شایع‌ترین مشکلات در سالمندان است. این عارضه افراد مسن را بیشتر در معرض خطر زمین‌خوردن قرار می‌دهد. علت سرگیجه در افراد مسن معمولاً به چند عامل مختلف مرتبط است. این اختلال ممکن است به‌علت بیماری‌های زمینه‌ای فرد، مصرف داروهای جدید، مشکلات گوش داخلی و ترکیبی از چند فاکتور رخ دهد. اختلال عملکرد دهلیزی یکی از شایع‌ترین دلایل بروز این عارضه در سالمندان است. سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم شایع‌ترین نوع اختلال عملکرد دهلیزی در افراد مسن است و پس از آن بیماری منییر قرار دارد.

تشخیص سرگیجه

برای تشخیص سرگیجه فرد باید به پزشک مراجعه کند. پزشک ابتدا فرد را معاینه می‌کند و اطلاعاتی درمورد بیماری‌ها و داروهای مورد استفاده از او می‌گیرد. ممکن است فرد به شنوایی‌سنجی، تست تعادل، آزمایش خون و آزمایش‌های دیگر برای تشخیص دقیق‌تر احتیاج داشته باشند. تست شنوایی می‌تواند به پزشک کمک کند تا مطمئن شود علت سرگیجه مربوط به اختلال‌های گوش است.

اگر پزشک به یک عامل مشخص مشکوک باشد مانند مسموییت با کربن مونواکساید، مشکلات قلبی یا سکته ممکن است تست سی تی اسکن، ام آر آی و تست‌های تشخیص بیماری‌های قلبی مانند ECG و اکوکاردیوگرام و غیره را برای فرد تجویز کند. در بعضی مواقع پزشک قادر به تشخیص علت گیج رفتن سر نیست.

تست های مرتبط با سرگیجه و تعادل

پزشک ممکن است برای سنجش وضعیت فرد و عملکرد سیستم عصبی از او تست‌های سرگیجه و تعادل را بگیرد یا بیمار را برای ارزیابی بیشتر به مراکز تخصصی ارجاع دهد. این آزمایش‌ها که شامل تست سرگیجه و تست تعادل می شوند موارد زیر هستند:

تست حرکت چشم (Eye movement testing)

در این تست پزشک مسیر چشمان فرد را زمانی‌که یک جسم متحرک را دنبال می‌کند، مشاهده می‌کند.

تست حرکت سر  (Head movement testing)

ممکن است پزشک به BPPV مشکوک باشد. دراین‌صورت تست حرکت سر به نام مانور Dix-Hallpike را بر روی فرد اعمال می‌کند تا تشخیص خود را ارزیابی کند.

آزمایش موقعیت سنجی (Posturography)

این آزمایش به متخصص نشان‌ می‌دهد که کدام بخش از سیستم تعادل فرد ممکن است دچار مشکل شده باشد. در این آزمایش بیمار بر روی سکویی با پای برهنه می‌ایستد و سعی می‌کند تا تعادل خود را در شرایط مختلف حفظ کند.  

تست صندلی چرخشی (Rotatory Chair Testing)

در این آزمایش فرد بر روی یک صندلی می‌نشیند که توسط سیستم کامپیوتری کنترل می‌شود. این صندلی بسیار آهسته به دور یک دایره کامل حرکت می‌کند. زمانی‌که سرعت بالاتر باشد، صندلی حرکتی کمانی شکل (قوس کوچک) به سمت جلو و عقب خواهد داشت.

پیشگیری از سرگیجه

پیشگیری از سرگیجه زمانی‌ ممکن می‌شود که دلیل به‌وجود آمدن آن را بدانید. برای مثال اگر علت گیج رفتن سر شما، کم‌آبی است، می‌توانید با نوشیدن میزان کافی آب از آن جلوگیری کنید. سعی کنید بین وعده‌های غذاییتان وقفه‌های طولانی مدت ایجاد نشود. رعایت این مورد ممکن است به شما کمک کند تا از بروز سبکی سر جلوگیری کنید. 

ممکن است دلیل ایجاد این عارضه داروی فشارخون شما باشد که در این صورت پزشک با تجویز داروهای جایگزین یا تغییر دوز داروها می‌تواند این مشکل را حل کند. همچنین اجتناب از مصرف الکل می‌تواند به پیشگیری از ایجاد این اختلال کمک کند. با‌این‌حال شما قادر به پیشگیری از همه مواردی که می‌توانند باعث گیج رفتن سر شوند مانند اختلالات مغز و اعصاب نیستید.

اقدامات موثر در هنگام سرگیجه

در‌صورتی‌که شما با سرگیجه روبرو شدید، رعایت مراقبت‌های زیر ممکن است به شما کمک کند تا علائم آن را کاهش دهید.

هرکاری را که مشغول به‌انجام آن بودید کنار بگذارید.

نشستن و یا خوابیدن در یک محل مناسب و ثابت.

اگر احساس می‌کنید در حال غش کردن هستید، دراز کشیدن بر روی یک سطح تخت می‌تواند به رسیدن سریع‌تر خون به مغز کمک کند.

نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات، می‌تواند به کمتر شدن سرگیجه کمک کند. حداقل روزانه شش لیوان آب بنوشید، مگر آن‌که پزشک به شما توصیه دیگری کرده باشد.

پرهیز از حرکات ناگهانی و چرخشی بدن

هنگام بالا رفتن و پایین آمدن از پله‌ها نرده‌ها را نگه دارید.

تمرکز بر تنفس عمیق و آرام

زمانی‌که سرگیجه دارید، رانندگی نکنید و از کار کردن با تجهیزات حساس و خطرناک اجتناب کنید. این کار ممکن است منجربه آسیب دیدن خودتان و دیگران شود.

در‌صورتی‌که با انجام این مراقبت‌ها باز هم علائم شما پایدار بود، بهتر است به پزشک خود اطلاع دهید.

درمان سرگیجه

سرگیجه ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند اختلال در سیستم تعادل بدن، فشار خون پایین، فشار خون بالا، اضطراب، تغذیه نامناسب و یا بیماری‌های دیگر باشد. هر کدام از این علت‌ها ممکن است روش درمانی متفاوتی داشته باشند. درمان این اختلالات می‌تواند از رعایت چند مورد برای جلوگیری از بیماری حرکت تا جراحی و پرتودرمانی برای رفع آکوستیک نوروما باشد. برخی موارد مانند بیماری منییر نیز ممکن است درمان خاصی نداشته باشند و فقط با مصرف دارو، رژیم غذایی سالم و جراحی گوش بتوان آن را بهبود داد.

برای درمان سرگیجه و اطلاعات بیشتر راجع به آن به مقاله درمان سرگیجه مراجعه کنید.

برخی مواقع از مانورهای درمانی سرگیجه برای رفع دوران سر به‌خصوص BPPV استفاده می‌شود. این روش توسط فیزیوتراپ یا ادیولوژیست انجام می‌شود. تعادل درمانی نیز شیوه‌ی دیگری است که در آن ورزش‌های خاصی را به بیمار آموزش می‌دهند تا سیستم تعادلی او کمتر نسبت به حرکات حساس باشد. زمانی‌که علت گیج رفتن سر ناشی از اختلالات روانی به‌ویژه اضطراب باشد، ممکن است برای درمان آن به روان‌درمانی احتیاج باشد.

سرگیجه چه زمانی خطرناک است؟

در بیشتر مواقع سرگیجه به‌تنهایی نگران‌کننده و خطرنک نیست و خودبه‌خود رفع می‌شود. زمانی‌که علائم گیج رفتن و دوران سر همراه با علائم دیگری همراه باشند ممکن است نشان‌دهنده یک مشکل جدی یا برزو یک بیماری خطرناک باشد. این موارد شامل؛ لرزش دست‌ها و پاها، گیجی، مشکل در صحبت کردن و درک کردن حرف‌ها، بی‌حسی و ضعف صورت، دست‌ها و پاها، مشکلات بینایی ناگهانی (مشکل در بینایی یک یا دو چشم، دوبینی، تاری دید، یکسان نبودن مردمک‌ها و افتادگی پلک در یک سمت)، استفراغ شدید، ناتوانی در ایستادن و  سردرد و گردن درد ناگهانی است.

در صورت بروز سرگیجه چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

درصورتی‌که شما با سرگیجه شدید و یا مداوم روبرو هستید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما می‌تواند علت سرگیجه شما را تشخیص داده و درمان مناسب را انجام دهد. اگر دچار علائم زیر شدید، حتماً باید هر چه سریع‌تر وقت ملاقات با پزشک را تعیین کنید.

احساس می‌کنید که شنیدن و صحبت کردن برای شما سخت‌تر شده است.

دچاز وزوز یا صدای زنگ در گوش خود شده‌اید.

تغییراتی در بینایی شما رخ داده است مانند دوبینی یا تاری دید.

احساس ضعف یا بی‌حسی در صورت، دست‌ها و پاهایتان دارید.

راه رفتن برای شما سخت شده است و تعادل ندارید.

در قفسه سینه احساس درد دارید.

دچار علائم دیگری مانند ضربان قلب سریع یا نامنظم، غش‌کردن، تشنج، سردرد ناگهانی و شدید، استفراغ مداوم و احساس بیماری شدید.

متخصص می‌تواند شما را راهنمایی کند که چگونه باید با آن برخورد کنید. همچنین در برخی موارد، ممکن است داروهایی را تجویز کند که علائم سرگیجه شما را بهبود بخشد.

سرگیجه در چه سنی شایع‌تر است؟

بروز گیج رفتن سر با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد. همان‌طور که شرح داده شد، افراد مسن به‌دلیل شرایط و بیماری‌هایی که ممکن است داشته‌باشند، بیشتر در معرض این عارضه قرار می‌گیرند. میزان بروز سرگیجه در کتب و منابع پزشکی بین 10 تا 40 درصد در افراد بالای 65 سال متغیر است. همچنین سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم که شایع‌ترین علت بروز گیج رفتن و دوران سر از کودکی تا پیری است، در حدود سن 60 سالگی به اوج خود می‌رسد.

کلام آخر

توجه داشته باشید که در‌صورتی‌که هرگونه مشکل و اختلالی در گوش‌ها و شنوایی شما ایجاد شد بهتر است ابتدا به مراکز و کلینیک‌های تخصصی مثل مرکز تخصصی شنوایی و سمعک قلهک مراجعه کنید و سپس درمان و اقدامات لازم را انجام دهید. اگر توانایی مراجعه حضوری را ندارید می توانید از خدماتی مثل تجویز سمعک در منزل استفاده کنید.