سرگیجه هنگام بلند شدن و دراز کشیدن

سرگیجه هنگام بلند شدن

بروز سرگیجه هنگام بلند شدن از جایی مانند تخت، صندلی و یا زمین منجر به اختلال در تعادل فرد می‌شود. افت فشار‌خون، احتمالاً یکی از دلایل سرگیجه هنگام ایستادن است. افت فشار‌خون ارتواستاتیک (که افت فشار‌خون وضعیتی نیز نامیده می‌شود) نوعی فشار‌خون پایین است که به‌هنگام ایستادن پس از نشستن طولانی مدت یا دراز کشیدن اتفاق می‌افتد. در این‏حالت فرد به هنگام بلند شدن برای یک یا دوثانیه، احساس سرگیجه دارد. برخی از بیماری‌ها مانند پارکینسون، دیابت و تصلب شرایین می‌توانند باعث افت فشار خون ارتواستاتیک شوند.

تحقیقات نشان می‌دهد حدود ۲۰ درصد از افراد بالای ۶۵ سال، درجاتی از افت فشار خون ارتواستاتیک را تجربه می‌کنند، چراکه رگ‌های خونی با افزایش سن ضعیف شده و سلول‌های مغز انسان، اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند. در نهایت این امر منجر به سرگیجه هنگام بلندشدن می‌شود. پزشکان معتقدند اگر عارضه سرگیجه به صورت گاه‌به‌گاه یا خفیف باشد، نیاز به درمان خاصی ندارد. اما در صورتی که کیفیت زندگی فرد را مختل کند، باید سریعاً مورد بررسی قرار گیرد.

علت سرگیجه هنگام بلند شدن

هفت دلیل اصلی که منجر به ایجاد سرگیجه هنگام بلند شدن می‌شود، شامل موارد زیر هستند:  

برخاستن بسیار سریع

سرگیجه هنگام برخاستن سریع، معمولاً به فشار خون مربوط می‌شود. وقتی که انسان از جای خود بلند می‌شود، نیروی جاذبه، خون را به سمت رگ‌های پا می‌کشاند. این کشش، منجر به افت فشار‌خون و قند‌خون شده و در نهایت، کاهش جریان خون واردشده به مغز، عاملی برای ایجاد سرگیجه هنگام بلند شدن می‌شود.

گرمازدگی و کم آبی بدن

هنگامی‌که دمای محیط افزایش یابد و یا آب موردنیاز بدن ‎تامین نشود، فشار خون به طور طبیعی کاهش یافته و منجر به احساس سرگیجه می‌شود.

مصرف الکل

مصرف الکل می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب رسانده و منجر به باریک شدن آن‌ها شود. در نتیجه انقباض عروق، جریان خون کاهش یافته و باعث بروز سرگیجه می‌شود.

تمرینات سخت ورزشی

تمرینات سنگین و ورزش‌هایی مانند دویدن، دوچرخه‌سواری و وزنه‌برداری می‌تواند باعث افت فشار خون و سرگیجه شود.

داروها

مصرف برخی داروها از جمله داروهای مربوط به فشار‌خون و افسردگی، از عوامل ایجاد سرگیجه هستند.

بیماری پاتس (POTS) 

بیماری پاتس یا Postural Orthostatic Tachycardia Syndrome (POTS)  به‌عنوان یکی از اختلالات سیستم قلبی عروقی است که اکثر افراد شناخت کافی نسبت به آن ندارند.

در بیماران مبتلا به پاتس، تغییر وضعیت ناگهانی بدن مانند تغییر از حالت خوابیده به نشسته و یا نشسته به ایستاده منجر به بروز علائمی مانند افزایش ضربان قلب و تعریق می‌شود. در ‌واقع این سندرم یک بیماری قلبی است که با تپش قلب و احساس سرگیجه همراه بوده و بدن بیمار نمی‌تواند نوسانات فشارخون را به طور خودکار تنظیم کند. در‌نتیجه تغییرات وضعیتی و حرکتی ممکن است باعث سرگیجه هنگام بلند شدن شود.

بیماری های زمینه ای

برخی از بیماری‌های غیرمرتبط با فشار خون مانند مشکلات گوارشی، اختلالات گوش داخلی، تغییرات هورمونی، دیابت، کم‌خونی، بیماری‌های تیروئید مانند کم‌کاری تیروئید، اختلالات عصبی مانند زوال عقل و پارکینسون می‌توانند باعث ایجاد سرگیجه در فرد به هنگام ایستادن شوند.

سرگیجه هنگام دراز کشیدن

شایع‌ترین علت سرگیجه هنگام دراز کشیدن (احساسی شبیه به پایین آمدن از چرخ و فلک و یا حضور در قایق)، مربوط به مشکلات و اختلالات گوش است. برای آشنایی با علت این مدل از سرگیجه‌ها، بهتر است اشاره‌ای به آناتومی گوش داشته باشیم؛

گوش انسان به سه بخش گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی تقسیم می‌شود. گوش داخلی متشکل از دو بخش شنوایی و تعادلی است. حلزون گوش در بخش شنوایی، وظیفه درک صدا را بر عهده دارد. بخش تعادلی، متشکل از ۳ مجرای نیم دایره‌ای به هم پیوسته (لابیرنت) است که وظیفه حفظ تعادل بدن را بر عهده دارد. جابه‌جایی مایع درون این ۳ مجرای نیم دایره‌ای، باعث سرگیجه شده و اغلب با عدم تعادل فرد همراه است. این‏ نوع سرگیجه‌ها که به سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم یا BPPV معروف هستند، اغلب زمانی رخ می‌دهند که فرد در رختخواب دراز کشیده یا غلت بزند. سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم، بعضاً با حالت تهوع و عرق سرد همراه بوده و به صورت ناگهانی، در مدت زمان ۱۰ تا ۲۰ ثانیه بروز می‌کند. در موارد شدید، سرگیجه می‌تواند فرد را در معرض خطر زمین خوردن و یا آسیب جسمی قرار دهد.

علت سرگیجه هنگام دراز کشیدن و بلند شدن

عوامل زیادی منجر به بروز سرگیجه می‌شوند که به بررسی شایع‌ترین دلایل سرگیجه هنگام دراز کشیدن و بلند شدن می‌پردازیم؛

فشار خون پایین

افت فشار خون می‌تواند دریافت خون و اکسیژن مورد نیاز اعضای بدن برای عملکرد صحیح را دشوار کند. بنابراین در افرادی که فشار خون پایینی دارند، به هنگام تغییر وضعیت مانند بلند شدن ناگهانی، ممکن است خون‌رسانی سریع به مغز با مشکل مواجه شده و فرد دچار سرگیجه شود.

اختلال در دستگاه گوارش

سیستم گوارش نقش اصلی در هضم و جذب مواد مغذی را بر عهده دارد. اختلال در دستگاه گوارش مانند بیماری‌های گوارشی، سوء‌هاضمه، اختلالات روده‌ها، ورم معده و تحریک عصب‌های گوارشی ممکن است از دلایل بروز سرگیجه باشند.

مشکلات عصبی

برخی از بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، آتروفی سیستم چندگانه و زوال عقل، موجب اختلال بدن در کنترل فشار خون شده و به‌تدریج فرد در حفظ تعادل دچار مشکل می‌شود. همچنین آسیب عصب شنوایی و مجاری نیم‌دایره، منجر به عدم ارسال صحیح پیام عصبی برای تعیین وضعیت سر شده و موجب از دست رفتن تعادل می‌شود.

کمبود اکسیژن

اگر اکسیژن ‏کافی از طریق خون به مغز نرسد، ممکن است فرد دچار سرگیجه شود. کمبود اکسیژن در مغز با انجام حرکات ناگهانی مانند حرکت سر به سمت بالا یا پایین و یا خم شدن، می‌تواند باعث بروز سرگیجه شود.

بیماری های قلبی

عارضه‌های قلبی عروقی مانند تجمع پلاک در شریان‌ها، ضربان قلب بسیار پایین، اختلالات دریچه قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی می‌توانند منجر به فشار‌خون پایین شوند. در صورتی‏ که به هر دلیلی، قلب توانایی پمپاژ خون کافی به عروق نداشته باشد، عدم تعادل و سرگیجه رخ می‌دهد. افراد ممکن است قبل یا بعد از حمله قلبی یا حتی سکته مغزی دچار سرگیجه شوند.

علائم سرگیجه در رختخواب و هنگام دراز کشیدن

در هنگام سرگیجه، افراد احساس چرخش دورانی شبیه سوار شدن به چرخ و فلک را تجربه می‏کنند که در‌پی‌آن تعادل خود را از دست می‎دهند.

از علائم سرگیجه هنگام دراز کشیدن می‌توان به احساس عدم تعادل، خستگی، سرفه مداوم، حساسیت به نور یا صدا، سردرد، تهوع و استفراغ، مشکل در بلع یا صحبت‎کردن، دوبینی، ضربان قلب نامنظم، تعریق و تنگی نفس، اشاره کرد. گاهی به‌همراه حملات سرگیجه، حرکات ریتمیک چشم به یک سمت (نیستاگموس) نیز وجود دارد. به طور کلی با گذشت زمان، مغز توانایی بهبود علائم سرگیجه را دارد. بنابراین می‌توان گفت این علائم (به جز در موارد نادر) ثابت و همیشگی نیستند. این در حالی است که برخی افراد، در بین دوره‌های سرگیجه، اصلاً هیچ گونه علامتی را تجربه نمی‌کنند.

شرایط و بیماری‎های مرتبط با سرگیجه هنگام خوابیدن

از عوامل بسیار مهم در بروز سرگیجه هنگام خوابیدن، می‌توان به بیماری منییر و آسیب به سر اشاره کرد که توجه به این موارد می‌تواند در تشخیص و بهبود بیماری نقش بسزایی داشته باشد.

آسیب به سر و سرگیجه هنگام خوابیدن

با توجه به این‌که ممکن است آسیب به سر، عامل اصلی ایجاد سرگیجه در فرد باشد، پاسخ به این سؤال که آیا فرد اخیراً تصادف رانندگی داشته یا ضربه‌ای به سر وی وارد شده است، در تشخیص و درمان این بیماری بسیار حائز اهمیت است. درنتیجه اگر پزشک مشکوک به آسیب یا ضربه به سر باشد، بیمار را به مراکز تخصصی درمان ضربه مغزی ارجاع می‌دهد.

بیماری منییر و سرگیجه هنگام خوابیدن

در ‌صورتی که بیمار هنگام دراز کشیدن دچار سرگیجه شود، اما این سرگیجه ناشی از BPPV و یا آسیب به سر نباشد، احتمال این وجود دارد که فرد از بیماری منییر (افزایش فشار گوش داخلی) رنج می‌برد. منییر اختلالی در گوش داخلی است که منجر به سرگیجه شدید، وزوز گوش، کاهش شنوایی و اغلب احساس گرفتگی در گوش می‌شود. این بیماری معمولاً فقط یک گوش را درگیر می‌کند. با اینکه بیماری منییر می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، اما معمولاً در افراد میانسال بین ۴۰ تا ۶۰ سال دیده می‌شود.

بیماری منییر باعث سرگیجه‌های ناگهانی می‌شود که معمولاً ۲۰ دقیقه تا چند ساعت به طول می‌انجامد و حتی ممکن است تا ۲۴ ساعت نیز ادامه داشته ‌باشد. در این بیماری، سرگیجه اغلب به‌حدی شدید است که باعث تهوع و استفراغ نیز می‌شود. تشخیص بیماری منییر اغلب با شرح حال و معاینه دقیق انجام می‌شود. پزشک معالج ممکن است برای تأیید تشخیص خود، شنوایی سنجی (برای بررسی میزان شنوایی) و MRI را تجویز کند.

متاسفانه بیماری منییر هنوز درمان قطعی ندارد، اما به کمک درمان‌های دارویی می‌توان علائم بیمار را به طور چشمگیری کاهش داد. با این حال، تعداد کمی از افراد مبتلا به بیماری منییر، ممکن است به درمان‌های دیگری مانند عمل جراحی نیاز پیدا کنند.

علل شایع سرگیجه هنگام خوابیدن

از علل شایع سرگیجه هنگام خوابیدن، وجود اختلالات در بخش گوش داخلی است که بر حفظ تعادل فرد نیز تاثیر می‌گذارد. از جمله متداول‌ترین این اختلالات می‌توان به سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)، بیماری منییر، لابیرنتیت (نوعی عفونت در گوش داخلی است که به دنبال سرماخوردگی یا آنفولانزا ایجاد می‏شود)، میگرن، مصرف برخی از داروها، هیپوگلیسمی (قند خون پایین)، مشکلات قلبی عروقی، کم‌خونی و فشار‌خون پایین اشاره کرد.

درمان سرگیجه هنگام دراز کشیدن

اگر پزشک با بررسی شرایط بیمار، نوع سرگیجه را BPPV تشخیص دهد، ممکن است علاوه بر تجویز دارو، برای کاهش علائم بیمار، یکی از دو روش قابل انجام در مطب را در پیش بگیرد. اولین روش که به‌عنوان مانور Epley شناخته می‌شود، شامل خم کردن آرام سر در جهات مختلف است. روش دوم، مانور Semont، شامل چرخاندن سریع سر از یک طرف به سمت دیگر است. این حرکات به صورت متوالی و به مدت۳۰ ثانیه انجام می‌شود. احتمال موفقیت در این نوع درمان، در حدود ۹۰ درصد است.

البته ممکن است طبق صلاحدید پزشک، نیاز به تکرار این روش درمانی باشد. پس از اتمام درمان، بیمار باید سر خود را برای مدت ۴۸ ساعت به‌حالت ایستاده نگه دارد (حتی در موقع خواب). ممکن است بیمار برای جلوگیری از حرکات سر، لازم باشد از گردنبند طبی استفاده کند. در صورتی‏که عامل بروز سرگیجه، ضربه‎ به سر تشخیص داده شود، بیمار به یک مرکز درمان تخصصی ضربه مغزی ارجاع داده می‌شود. به طور کلی، اگر پزشک به بیماری منییر مشکوک باشد، احتمالاً یک روش درمانی بلندمدت در پیش خواهد گرفت.

اقدامات موثر در کاهش سرگیجه هنگام دراز کشیدن

اصلاح سبک زندگی و نوع فعالیت‌های روزمره، در کاهش بروز سرگیجه کمک زیادی می‌کند. با انجام حرکات کششی گردن و شانه در فواصل کاری، انجام فعالیت‌های بدنی متعادل و پرهیز از بی‌حرکتی، کمک چشمگیری به درمان این عارضه می‌کند. توصیه می‌شود برای جلوگیری از سرگیجه به‌ویژه به هنگام صبح که فشار‌خون به پایین‌ترین حد خود می‌رسد، پیش از برخاستن از تخت، فرد برای چند دقیقه بر روی لبه تخت بنشیند. همچنین جهت جلوگیری از تجمع خون در پاها، از ایستادن به‌مدت طولانی خودداری کنند.

در برخی موارد، کمبود خواب ممکن است باعث بروز احساس سرگیجه شود. اگر بیمار برای اولین بار سرگیجه را تجربه می‌کند، ممکن است دلیل سرگیجه وی، ناشی از کمبود خواب باشد. در برخی افراد، استرس ممکن است منجر به بروز سرگیجه شود، در نتیجه بیمار باید راهکارهایی مانند تمرین مدیتیشن و تکنیک‌های تنفس عمیق، جهت مقابله با شرایط استرس‌زا در نظر بگیرد.

استعمال دخانیات، مصرف کافئین و الکل باعث انقباض عروق خونی شده، خون‌رسانی به اعضای بدن مختل و علائم سرگیجه تشدید می‌شود. همچنین مصرف الکل، موجب کاهش آب بدن می‌شود. در صورتی که بدن با کم‌آبی مواجه باشد، حجم خون کاهش یافته و به طور مؤثر در بدن گردش نخواهد کرد. در نتیجه مغز، اکسیژن و مواد مغذی کافی دریافت نکرده و ممکن است احساس خستگی نیز ایجاد کند.

همچنین جهت جلوگیری از بروز سرگیجه ناشی از کم‌آبی بدن، برای افراد با فعالیت بدنی بالا یا افرادی که تعریق زیادی دارند، مصرف روزانه ۸ فنجان آب توصیه می‌شود. به طور کلی قبل از خواب، بعد از بیدار شدن و حتی قبل از برخاستن از رختخواب، نوشیدن یک لیوان آب توصیه می‌شود.

تحقیقات نشان می‎دهد کمبود ویتامین D، موجب وخیم‌تر شدن وضعیت افراد مبتلا به BPPV (شایع‌ترین علت سرگیجه) می‌شود. یک لیوان شیر غنی‌شده یا آب پرتقال، کنسرو ماهی‌تن و زرده تخم مرغ، موجب افزایش ویتامین D و کاهش سرگیجه خواهد شد. خوشبختانه در اکثر موارد بروز سرگیجه، با مراجعه به‌موقع به پزشک می‌توان از بروز مشکلات جدی پیشگیری کرد. چنانچه فردی دچار سرگیجه مکرر یا مداوم باشد، ضروری است که به‌دنبال مراقبت‌های پزشکی برای تعیین علت زمینه‌ای و دریافت درمان مناسب باشد.